ALÂADDÝNBAÞAR

Allah’ýn zâtý, idrak edilemeyecek kadar yücedir. Zira akýl ve idrak O’nun insana bir hediyesidir ve mahluk olan bu sermaye ile Allah’ýn varlýðý bilinebilir, ama zâtýnýn hakikati idrak edilemez.

Mahluk olan þey mutlaka sýnýrlýdýr. Bir baþlangýcý olduðu gibi, bir nihayeti de vardýr. Meselâ, göz mahluk olduðu gibi, görme sýfatý da mahluktur ve her ikisi de sýnýrlýdýr. Ýnsan, bütün cisimleri göremediði gibi, kâinatta faaliyet gösteren kuvvetleri, bedenlerde vazife gören ruhlarý, bu âlemi dolduran melekler dünyasýný göremez.

Göz gibi, akýl da bir mahlûktur. Allah’ýn sýfatlarý ise sonsuzdur. Sýnýrlý olan, sonsuzu ihata edemez, kavrayamaz.

Hakikat-ý mutlaka, mukayyed enzar ile ihata edilmez." (bkz. Sözler)

Mutlak, kayýt altýna alýnamayan, kendisine bir sýnýr biçilemeyen demektir. ‘Enzar,’ ‘nazar’ýn çoðuludur; nazar ise, çoðu zaman, akýl mânâsýna kullanýlmaktadýr. Allah’ýn bütün sýfatlarý mutlaktýr, sonsuzdur. Bu sýfatlarýn kayýtlý ve mahlûk olan akýlla hakkýyla idrak edilemeyeceðini her müstakim akýl, þüphesiz, kabul eder. Sýfatý hakkýyla idrak edilemeyenin Zâtýnýn da mahiyetiyle bilinemeyeceði çok açýktýr.

Hz. Ebubekir Efendimizin (r.a.) bu mânâyý ders veren çok ibretli bir sözü vardýr.

"Allah’ýn zâtýnýn idrak edilemeyeceðini bilmek gerçek idraktir. Onun zatý üzerinde düþünmek ise iþraktýr (gizli þirktir)."

Allah’ýn zâtý hakkýnda ne düþünülse, bu düþünce aklýn bir mahsulü olacaktýr. Akýl gibi, onun düþündüðü, zihninde þekillendirdiði þey de mahluk olur. Bu mahluku Hâlýk kabul etmek ise gizli þirk demektir. O’nun zâtýnýn kudsî mahiyetini ancak Kendisi bilir.

Allah, bizleri imana, marifete, muhabbete götürecek pek çok duygularla, latîfelerle donatmýþ. Bu yaratýlýþýmýz sayesinde, pek çok hakikatlere muhatap olabiliyoruz. Bunlardan birisi de, Allah’ýn zâtýnýn bilinmezliði... Ki, bedenimizde tasarruf eden ruhumuzun mahiyetini bilmekten dahi aciziz.

Ýmam Gazalî hazretlerinin enteresan bir açýklamasý var. Buyurur ki:

Allah, insanlar için noksanlýk sayýlan sýfatlardan münezzeh olduðu gibi, kemal sayýlan sýfatlardan da münezzehtir.

‘Mükemmel,’ ‘üstün,’ ‘noksansýz’ kelimeleri telaffuz edildiðinde, insanýn aklýnda canlanan mânâlar mahlukturlar ve Allah’ýn kudsî kemali, bunlarla anlaþýlabilecek bir kemal olmaktan münezzehtir.

Bu güzel tespit üzerinde düþünürken, insanýn ruhu ile bedeni arasýndaki mahiyet farklýlýðý hatýrýma geldi. Hayal âlemimde, bedenin bütün organlarýna þuur verdim ve kendilerine, ‘kemal’ denilince ne anladýklarýný sordum. Göze göre kemal, miyop ve hipermetrop olma gibi kusurlardan uzak bir görme; ayak için kemal, topal olma kusurundan azade bir yürüyüþ; ciðere göre kemal, bütün arýzalardan uzak bir solunum sistemi idi.

Örnekler çoðaltýlabilir. Ve bunlarýn hiçbiri ruhun kemalini anlamakta ölçü olamazlar. Ruhun, ‘iman, marifet, ilim, ahlâk’ gibi esaslara bina edilen kemali, organlarýn kemaliyle anlaþýlmaz. Ve ruh, organlarýn kendi zât, sýfat ve kabiliyetlerine kýyas ederek ortaya koyduklarý her türlü kemalden münezzehtir.

Ýkisi de mahluk olduklarý halde bedendeki kemal ruhun kemalini anlamakta nasýl ölçü olamýyorsa, elbette mahluk olan aklýn anladýðý ve yine bir baþka mahluk olan hayalin tasvir ettiði bir kemal ile Allah’ýn mukaddes kemalinin bir ilgisi olamaz. Ýþte Ýmam Gazâlî Hazretleri o hikmetli sözüyle bize bu ulvî dersi vermiþ oluyor.